Koniec 2020 roku przyniósł nam dobre wieści. Szczepionka przeciwko COVID19 zyskała akceptację Europejskiej Agencji Leków . Oznacza to, że preparat nadaje się do użytku na terenie Unii Europejskiej. Pierwsze dawki zostały już podane pacjentom z grupy 0, czyli pracownikom sektora ochrony zdrowia, dając nam nadzieję na powrót do normalności. Niestety, wokół szczepionek (a szczególnie tej przeciwko COVID 19) narosło wiele mitów, które mogą tę nadzieję zniszczyć.
Osobiście nie mam wątpliwości, że szczepienia są największym osiągnięciem medycyny. Jako lekarz czuję obowiązek walki z krążącymi kłamstwami, mogącymi doprowadzić do naszej przegranej w walce z pandemią. Przejdźmy więc do rzeczy. Jak działa szczepionka przeciwko wirusowi SARS-CoV-2? Jakie przynosi korzyści? Czy niesie za sobą ryzyko?
SZCZEPIONKA mRNA, WEKTOROWA CZY SUBUNIT?
Konieczność szybkiego opracowania szczepionki sprawiła, że wybrano różne drogi do osiągnięcia celu. Postawiono także na najnowsze osiągnięcia inżynierii genetycznej. Mnogość nowych i trudnych pojęć może jednak przyprawić o zawrót głowy, dlatego poniżej znajdziecie krótki opis każdego z typów szczepionek.
Subunit
Zaczniemy nieco przewrotnie, bo od szczepionki, która jeszcze nie weszła do dystrybucji, ale wykorzystuje technologię znaną i stosowaną już od wielu lat. Preparat przygotowywany przez firmę Sanofi należy do szczepionek typu subunit, czyli podjednostkowych. Zawierają one wyselekcjonowane, najbardziej immunogenne białko wirusa. Po podaniu białko to ma wywołać odpowiedź układu odpornościowego i, w konsekwencji, wytworzenie przeciwciał. Na tej samej zasadzie powstały szczepionki np. przeciwko WZW B oraz grypie. Wadą tych szczepionek może być mniejsza efektywność w porównaniu z innymi klasami.
mRNA
Założenie dające podstawę farmaceutykom tego typu jest genialne w swojej prostocie i może zapoczątkować rewolucję w szczepieniach. Preparaty te zawierają cząsteczki mRNA, na podstawie których nasz organizm wytworzy starannie wyselekcjonowane, silnie immunogenne białko. Doprowadzi ono do zapoczątkowania odpowiedzi immunologicznej i w konsekwencji do powstania odporności na dany patogen. Sama cząsteczka mRNA jest silnie nietrwała, więc zniknie z naszego organizmu niedługo po wypełnieniu swojego zadania. Podane w szczepionce mRNA nie wbuduje się w nasz materiał genetyczny z powodu barier chemicznych (mRNA jest całkowicie odrębną od DNA cząstką) oraz przestrzennych (mRNA nie zostaje wprowadzone do jądra komórkowego).
Technologię mRNA wykorzystują szczepionki firm CureVac, Moderna i Pfizer/BioNTech.
Wektorowa
Jest to drugi, po preparacie mRNA, podtyp szczepionki genetycznej. Aby uniknąć problemów charakterystycznych dla mRNA (np. wysokiej niestabilności), autorzy postanowili wykorzystać wektor wirusowy. W przypadku szczepionki opracowanej przez naukowców z Oxfordu we współpracy z firmą AstraZeneca, zdecydowano się na silnie zmodyfikowany adenowirus. Trzeba o nim wiedzieć kilka rzeczy
- Naukowcy usunęli z wirusa gen niezbędny do replikacji, co oznacza, że nie jest w stanie namnażać się w naszych komórkach
- DNA wirusa nie wbudowuje się do genomu gospodarza. Jest to naturalna cecha adenowirusów.
- Zakażona adenowirusem komórka sama wywołuje reakcję immunologiczną i, po pewnym czasie, zostaje zabita. Oznacza to, że produkcja immunogennego białka jest krótkotrwała i ogranicza się jedynie do komórek w okolicy miejsca podania szczepionki.
SZCZEPIONKA GENETYCZNA – ZALETY
Wspomniałem, że szczepionki genetyczne mogą być rewolucją w walce z chorobami zakaźnymi. Ich rozwój może oznaczać nie tylko koniec epidemii COVID19, ale także wygraną z innymi patogenami, takimi jak HIV albo ebola. Technologia ta, dzięki swojej skuteczności i możliwości szybkiej modyfikacji może nam także dostarczyć oręża w walce z patogenami, które dopiero powstaną. Jakie są więc zalety szczepionek genetycznych?
- Wysoka skuteczność – po podaniu szczepionki, w organizmie produkowane jest starannie wyselekcjonowane, silnie immunogenne białko stymulujące nasz układ białokrwinkowy, a uzyskany produkt jest bardzo czysty. W ten sposób nasz układ odpornościowy łatwo „uczy się” rozpoznawać i likwidować patogen.
- Nie mogą wywołać choroby – w organizmie pacjenta pojawia się tylko pojedyncza cząsteczka, która sama w sobie nie jest w stanie wywołać schorzenia. W ten sposób unikamy ryzyka poważnych, potencjalnie śmiertelnych powikłań.
- Duża czystość – dotychczas, podając immunogenną cząstkę trzeba było ją uzyskać w laboratorium. Oznaczało to, że do finalnego produktu przedostawały się zanieczyszczenia, które obniżały skuteczność szczepionki i mogły powodować reakcje alergiczne. Synteza materiału genetycznego przebiega w nieco inny sposób więc już sam preparat jest bardzo czysty. Dodatkowo, nasz organizm wytworzy tylko i wyłączne pożądane przez nas immunogenne białko, więc skuteczność szczepionki znacznie wzrośnie.
- Zwiększony poziom bezpieczeństwa – szczepionki genetyczne wymagają użycia znacznie mniejszej ilości cząstek wspomagających, tak zwanych adiuwantów (nie zawierają m.in. tak demonizowanego tiomersalu), co znacznie zmniejsza ryzyko reakcji alergicznych.
- Możliwość szybkiej, masowej produkcji – to już kwestia bardziej techniczna, ale produkcja szczepionek genetycznych może przebiegać znacznie szybciej niż w przypadku innych typów (szczepionki subunit albo zawierające żywe lub martwe patogeny). Ta właściwość jest szczególnie użyteczna w sytuacji, jaką mamy dzisiaj, gdy szczepienia wymagają miliardy ludzi.
- Ograniczony zasięg i czas działania preparatu – nowe geny wprowadzane podczas szczepienia są dość nietrwałe i zostają szybko usunięte z organizmu. W przypadku szczepionki mRNA wynika to z charakterystyki samego kwasu rybonukleinowego, który szybko rozpada się samoistnie. Jeśli chodzi o szczepionkę wektorową, to zakażone adenowirusem komórki są usuwane przez nasz układ odpornościowy. W ten sposób stymulacja układu odpornościowego ogranicza się przestrzennie (do okolicy miejsca wstrzyknięcia) oraz czasowo. Zabezpiecza to nas np. przed nadmierną stymulacją układu odpornościowego i wywołaniem chorób z autoagresji.
CZY PO SZCZEPIENIU ZMIENIĄ SIĘ NASZE GENY?
Odpowiedź na to pytanie jest krótka i jednoznaczna. Nie. Na tym właściwie moglibyśmy zakończyć, ale chyba warto uzasadnić takie stwierdzenie. Zabezpieczenia przed modyfikacją genów są nieco inne w szczepionkach mRNA i wektorowych. Łączy je jednak fakt, że są naturalne, nie stworzone przez człowieka, więc odpada ryzyko błędu laboratoryjnego.
Szczepionki mRNA – Pfizer/BioNTech i Moderna
Chociaż mRNA powstaje na podstawie DNA, to są one mocno różnymi chemicznie cząsteczkami. Nie ma możliwości, żeby połączyły się ze sobą. Człowiek nie ma też możliwości przepisania mRNA na DNA (potrzebny jest do tego specjalny enzym posiadany przez niektóre wirusy). Dodatkowym zabezpieczeniem są bariery czasowe (mRNA jest bardzo szybko degradowane) oraz przestrzenne (mRNA nie dostaje się do jądra komórkowego, więc nawet nie „spotyka” się z DNA).
Szczepionki wektorowe – AstraZeneca we współpracy z Uniwersytetem Oxfordzkim
Szczepionka AstraZeneca, jako wektor, wykorzystuje adenowirusa – patogen odpowiadający u ludzi za pospolite przeziębienia. Materiał genetyczny wirusa odpowiednio zmodyfikowano:
- Wprowadzono gen, na podstawie którego produkowane będzie immunogenne białko osłonkowe SARS-CoV-2,
- Usunięto gen niezbędny do namnażania wirusa.
Materiał genetyczny adenowirusów dostaje się wprawdzie do jądra komórkowego, ale naturalnie nie ma możliwości integracji z DNA gospodarza, więc nie wbuduje się on do naszego genomu. Ważny jest też fakt, że sam wirus szybko znika z organizmu. Dzieje się to za sprawą naszego układu odpornościowego, który rozpoznaje i niszczy zainfekowane komórki. Podsumowując, wirus nie może namnażać się w organizmie człowieka, nie wbuduje się w nasz genom, nie ma zdolności do zarażania innych osób i zostaje szybko usunięty z organizmu.
SZCZEPIONKA GENETYCZNA – WADY
Niestety, rzeczywistość nie jest różowa, a nowoczesne szczepionki mają swoje wady.
Pierwszą z nich są problemy z trwałością. Preparaty oparte na mRNA wymagają bardzo niskiej temperatury przechowywania (nawet -70 stopni w przypadku szczepionek Pfizera i CureVac, nieco więcej bo -25 stopni jeśli chodzi o szczepionkę Moderny). Stwarza to duże problemy logistyczne i znacząco podnosi koszty całego przedsięwzięcia. Nie dostosowanie się do wymaganych warunków składowania sprawi, że szczepionki utracą zdolność indukowania odporności i staną się bezużyteczne.
Za wadę można także uznać długi czas od rozpoczęcia szczepienia do uzyskania odporności. Aktualnie dopuszczone szczepionki wymagają dwóch dawek podanych w odstępie 3-4 tygodni. Do uzyskania odporności musi minąć jeszcze 7 dni. Cały cykl, od rozpoczęcia szczepienia do pełnego zabezpieczenia przed COVID 19 może więc trwać nawet 5 tygodni! Przy ogromnej dynamice obecnej pandemii to bardzo dużo czasu.
Lista działań niepożądanych wydaje się dość długa, ale nie odbiega znacząco od wielu innych wyrobów medycznych (w tym np. leków bez recepty). Pod kątem działań niepożądanych przebadano ponad 20 tysięcy uczestników badań klinicznych, nie stwierdzając uchybień w profilu bezpieczeństwa preparatu. Z powodów etycznych oraz niezbyt długiego okresu obserwacji nie określono ryzyka zastosowania szczepionki w ciąży. Optymizmem napawa jednak fakt, że w badaniach na zwierzętach nie stwierdzono zwiększonego ryzyka dla matki i płodu.
SZCZEPIONKA PRZECIWKO COVID19 – PODSUMOWANIE
Technologia szczepionek mRNA i wektorowych, rozwijana już od dziesięcioleci, ma okazję udowodnić swoją skuteczności. Jeśli spełni pokładane w niej nadzieje, otrzymamy potężny oręż w walce nie tylko z SARS-CoV-2, ale z chorobami zakaźnymi w ogóle. Osobiście uważam, że potencjalne korzyści znacznie przewyższają ryzyko, więc zaszczepię się w pierwszym możliwym terminie. O argumentach stojących za moją decyzją przeczytacie już w następnym artykule. Tymczasem uważajcie na siebie i bądźcie bezpieczni!`
Jeśli chcesz wiedzieć jeszcze więcej o medycynie, dołącz do mnie na facebooku
https://www.facebook.com/30ucisniec/
grupie 30 uciśnięć – medycyna bez tajemnic
https://www.facebook.com/groups/497178084208741
i instagramie
https://www.instagram.com/30ucisniec.pl/
Źródła
https://www.ema.europa.eu/en/documents/product-information/comirnaty-epar-product-information_pl.pdf
https://szczepienia.pzh.gov.pl/faq/czy-szczepionka-mrna-przeciw-covid-19-modyfikuje-ludzki-genom/
https://www.gov.pl/web/szczepimysie/narodowy-program-szczepien-przeciw-covid-19
https://www.mp.pl/szczepienia/ekspert/ekspert-covid-19/254920,czy-szczepionki-wektorowe-lub-mrna-przeciwko-covid-19-moga-modyfikowac-genom-osoby-zaszczepionej
https://pulsmedycyny.pl/sanofi-szczepionka-na-covid-19-ma-byc-dostepna-w-czerwcu-2021-r-bedzie-mozna-ja-przechowywac-w-lodowce-1007908
https://www.medexpress.pl/wszystko-o-szczepionce-mrna/80175 https://www.totylkoteoria.pl/2020/12/szczepionka-na-covid-19.html
Brak komentarzy